Sturing.
In harmonie is de onderlinge samenhang van accoorden het belangrijkste
element. In de traditionele harmonieleer word deze samenhang gebaseerd
op de dominant- en sub-dominantfuncties. In chromatica, een naam die door
Peter Schat is geïntroduceerd als zijnde de leer der verwantschap
van harmonie in de chromatische toonladder, wordt deze samenhang bepaalt
door sturing. De sturing bepaalt hoe de harmonieën door het twaalftoonsveld
worden gestuurd. De sturing kan plaats vinden op verschillende nivo’s,
immers iedere drie- of vier- klank kan weer opnieuw door het twaalftoonsveld
worden gestuurd. Om te laten zien hoe sturing op meerdere nivo’s
kan worden bereikt, zal ik laten zien hoe de harmonische structuur van
"Ode aan Walt Whitman" tot stand is gekomen. De compositie is een muzikale
zetting van een gedicht van Garcia Lorca. Ik heb drieklanken genomen van
het vierde uur, gestuurd door het achtste uur, en heb de noten van de derde
over de andere drie verdeeld, om zo te komen tot vierklanken:
Deze akkoorden heb ik gebruikt in de eerste zes vierklanken. In tweede
groep van zes vierklanken heb ik de noten op een andere manier verdeeld,
en daarna de sturing veranderd:
Dit gaf het volgende resultaat:
De vierklanken worden gestuurd door het achtste uur. Op het tweede
nivo worden de groepen van drie vierklanken door het twaalftoonsveld gestuurd
door het derde uur. Ik zette deze sturing door om zo nog twee groepen van
drie vierklanken te creëren (1-3-1-3-1) wat resulteerde in zes groepen
van drie vierklanken:
Nu heb ik twee drieklanken van het derde uur op het tweede nivo. Deze
stuur ik vervolgens met het negende uur opnieuw door het twaalftoonsveld,
waardoor de twee complementaire drieklanken van het derde uur worden toegevoegd:
De sturing op het derde nivo (door het negende uur) levert als totaal
een symmetrische vierklank van het zevende uur op. Deze sturen met het
twaalfde uur opnieuw door het twaalftoonsveld:
Zo ontstaat er een harmonische structuur van 108 akkoorden. Op deze
manier is het mogelijk om onbeperkt een bepaalde beweging voort te zetten.
Het is daarna natuurlijk aan de componist, om er muziek van te maken, want
het creëren van een dergelijke structuur is een bijna wiskundige aangelegenheid.
Men dient echter niet het oorspronkelijke doel te vergeten, en dat is het
streven naar een homogeen klankbeeld, waarin geen duidelijke tonica aanwezig
is, dat zich niettemin beweegt door het gehele twaalftoonsveld. Hoe het
materiaal kan worden toegepast in een compositie is te zien in het onderstaande
voorbeeld. De accoorden kunnen zowel samen klinken als gebroken worden,
de melodie is gebaseerd op willekeurige noten uit de harmonie, om zo te
komen tot een dragende melodie die het gedicht ondersteund.
|