Complementaire harmonieën
 

Doordat ieder uur is opgebouwd uit dezelfde intervallen, klinken de complementaire drieklanken in combinatie met elkaar zeer consistent. Ieder uur vertegenwoordigt zijn eigen kleur en in zijn geheel kan het klankresultaat van de toonklok omschreven worden als een soort schilderspalet met 12 verschillende klankkleuren. Hierdoor kan bijvoorbeeld een plotselinge verandering van sfeer gerealiseerd worden door van het ene naar het andere uur over te gaan. Het meest kenmerkende van de werkwijze met de toonklok is het ontstaan van een zeer eigentijds geluid, waarin geen tooncentrum herkenbaar is, zonder dat dit gegeven vervreemdend overkomt. Ook melodische lijnen, al dan niet gebaseerd op een 12-toons reeks, blijven op verrassende wijze herkenbaar, en worden vaak zelfs ondersteund door de toonklokharmonieën.
La Riviere Souterraine is een compositie die ik met behulp van de toonklok heb gecomponeerd. Het is een impressie op een ondergrondse rivier, vlakbij Foix in Zuid Frankrijk. Vanuit een verstillende opening door een eenzame trompet groeit het stuk aan in orkestratie en dynamiek tot een uitbarsting van geluid in maat 26. Daarna hoor je het geluid wegsterven en weerkaatsen in de grotten.

Beluister muziek fragment met RealPlayer G2  
   Bekijken we het stuk vanuit de toonklok, dan zien we dat in maat 26 uur XI is toegepast: een basfiguur met een Emineur-karakter, met daaroverheen de complementaire drieklanken: Asmajeur Fismineur Besmajeur
Het laatste akkoord van maat 26 (B-C#-G) zet een reeks van 8 drieklanken in van uur VIII, die ook weer complementair zijn.
In maat 21 tot en met 25 heb ik de langzame gedragen melodie vierstemmig geharmoniseerd. Deze vierklanken kunnen beschouwd worden als een combinatie van de uren VII en IX, maar zijn feitelijk complementaire vierklanken die er in een diagram alsvolgt uit zien:
Om vast te kunnen stellen door welk uur deze vierklanken worden gestuurd, moeten we ze eerst in dezelfde ligging noteren:

 We kunnen nu vaststellen dat deze vierklanken worden gestuurd door het twaalfde uur (grote tertsen), de open noten geven de sturing aan. In deze sturing zijn alle vier drieklanken van het twaalfde uur vertegenwoordigd. Als we de eerste noot van iedere drieklank achter elkaar zetten krijgen we de sturing op het tweede nivo. Deze noten zijn C-B-D-F . We zagen eerder dat het twaalfde uur gestuurd wordt door het eerste uur. Het kan echter ook door andere uren worden gestuurd, maar dit levert altijd dezelfde vier drieklanken op. Als we de laatste noot van deze sturing op het tweede nivo veranderen in de noot die het dichtst bij de anderen ligt, dan krijgen we C-B-D-Des, wat het BACH motief is, een hele toon omhoog getransponeerd.
In "La Riviere Souterraine" heb ik gekozen voor vrije improvisaties, met de beperking dat de musici de opdracht kregen het melodische materiaal uit de compositie te verwerken in hun improvisatie, wat verrassende resultaten opleverde, in het bijzonder in de pianosolo van Jan Jongbloed op de CD "Ear Opener". Een andere mogelijkheid is om te soleren over harmonische structuren die zijn afgeleid van de toonklok.